Waterproof in de praktijk

Het gebied tussen de Eykmanlaan, Winklerlaan, volkstuinenpark De Driehoek en de spoorlijn Utrecht-Amersfoort was lange tijd een rommeltje. Volkstuinders, duivenhouders en stadsnomaden gingen er hun gang. En het was slecht toegankelijk voor omwonenden. Na een herinrichting die jaren duurde, opende in maart 2018 stadspark De Groene Kop. Ab Kools was voorzitter van de Wijkraad Noordoost, die zich hier hard voor maakte.

“Doordat het voormalige weidegebied nooit is opgehoogd, is park De Groene Kop het laagste punt van Utrecht”, weet Ab. “Water speelt er een grote rol. Tot voor kort liepen de kelders aan de Professor Reinwardtlaan, die grenst aan het park, regelmatig onder water.” Voor het plan dat de initiatiefnemers – de Wijkraad Noordoost, De Driehoek, buurtcomité Tuindorp-Oost en stichting Het Lachende Paard – in 2011 aan de gemeente voorlegden, kregen zij in totaal 6 ton subsidie. Met een deel van dat geld werd de waterhuishouding verbeterd. Het Zwarte Water, dat door de Professor Reinwardtlaan loopt, is nu verbonden met een nieuwe wateropslag in het park. Daarin is ruimte voor 6.000 m² oppervlaktewater. Wateroverlast lijkt er verleden tijd. Ook de andere extra watergangen, die de gemeente samen met het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden aanlegde, komen uit in die wateropslag.

Niet zonder slag of stoot

Hoewel het park nu open is, ging dat niet zonder moeite. De eerste plannen voor een stadspark op deze plek, werden 10 jaar geleden al gemaakt door buurtcomité Tuindorp-Oost, in de vorm van een burgerinitiatief. Maar die plannen kwamen lang niet van de grond. In 2014 hakte de gemeente toch de knoop door en zorgde dat de initiatiefnemers eindelijk aan de slag konden met hun stadspark.

2 vliegen in 1 klap

Een mooi, groen stadspark waar alle Utrechters van kunnen genieten, dat was het plaatje waar Ab en zijn medestanders van droomden. “Maar het is natuurlijk heel mooi dat dit stukje Utrecht nu ook meer waterproof is”, glundert hij. “2 vliegen in 1 klap zullen we maar zeggen. Het is belangrijk dat onze stad goed bestand is tegen de regen. Dit initiatief draagt daaraan bij, maar we kunnen het natuurlijk ook dichter bij huis zoeken. Door onze voor- en achtertuinen niet vol te leggen met tegels en onze daken te vergroenen bijvoorbeeld.”

3 jaar geleden startte de gemeente met de herinrichting van de Spaaklaan in Kanaleneiland-Noord. Wateroverlast speelde daarbij geen rol. De straat was gewoon toe aan een flinke opknapbeurt, vertelt projectleider Maarten Hensbroek. “Maar toen we eenmaal bezig waren, zijn we alsnog gaan nadenken over aanpassingen die de straat waterproof maken. Aan extreme regenbuien ontkomen we namelijk niet in de toekomst. Als we dan toch aan de slag gaan, waarom doen we dat dan ook niet meteen, dachten we.”

Waterdoorlatend kunstgras

Zo gezegd zo gedaan. In de vernieuwde Spaaklaan, die in het voorjaar van 2018 werd opgeleverd, zijn verschillende maatregelen doorgevoerd. Zo verving de gemeente de tegels op het speelplaatsje door waterdoorlatend kunstgras. Maarten: “Dat zorgt er niet alleen voor dat regenwater makkelijker weg kan, het ziet er ook vrolijker uit. Van bewoners krijgen we vaak terug dat ze meer groen in hun wijk willen.” Daarom werden, waar mogelijk, in de rest van de straat extra struiken en planten neergezet. Ook zijn de boomspiegels wat groter gemaakt.

Waterproof parkeerplaatsen

In de parkeervakken ligt waterpasserende verharding. Maarten: “Dat klinkt ingewikkeld, maar het betekent eigenlijk gewoon dat de geultjes tussen de stenen groter zijn.” En de kolk, de opening naar het riool, is niet meer het laagste punt van het parkeervak. Het moet dus een tijdje regenen voordat het water bij de kolk is. Zo voorkom je dat het riool in 1 keer alles moet wegvoeren en is er minder kans op overstroming. Volgens de projectleider hoeven bewoners niet bang te zijn dat hun auto’s straks wegdrijven: “Na een regenbui staat er iets langer een plas, maar dat is dan ook alles.” Per parkeervak zijn de hoogteverschillen anders. Zo wil de gemeente ontdekken wat het beste werkt. De Spaaklaan is dus een soort teststraat.

Kleine aanpassingen zinvol

De gemeente zoekt vooral naar oplossingen die ze gemakkelijk op verschillende plekken in de stad kan toepassen. Zodat ze die gemakkelijk mee kan nemen bij een herinrichting. Naast de Spaaklaan en de nabijgelegen Pearsonlaan start ze binnenkort met de herinrichting van 3 andere straten in Kanaleneiland-Noord. Ook daar komen de waterproofmaatregelen terug. “Je kunt veel bereiken met kleine aanpassingen”, vindt Maarten, want die kan je makkelijk op heel veel plekken toepassen. “Tegels eruit, boomspiegels vergroten, dat soort dingen. De gemeente helpt daar graag bij.”

Op een regenachtige middag keek Eva Bullens door het raam van haar woning in de Lepelaarstraat. Wat zij daar zag, maakte haar bepaald niet blij. Het water kletterde op de grijze stenen en kon geen kant op. Het fietspad van de tunnel in de verte stroomde langzaam vol. "Daar wil ik iets aan veranderen", dacht ze bij zichzelf.

"Ik speelde al een tijdje met het idee om een stoeptegel van Living Pavement te bestellen", vertelt Eva. In deze tegels zit een gat waarin plek is om bloemen en plantjes te zaaien. Zo kan regenwater makkelijker weg en is er meer ruimte voor groen in de straat. Ze ontdekte een subsidieregeling van de provincie en verzamelde handtekeningen in haar straat. Veel mensen bleken enthousiast en niet veel later bestelde Eva een halve pallet tegels. "En van het een kwam het ander. We organiseerden een bewonersochtend, om te bekijken wat we nog meer konden doen om onze straat groener en watervriendelijker te maken."

Veldbloemen en sieruien

Meerdere bewoners bleken ideeën te hebben en samen werkten ze een plan uit. Er volgde nog een bijeenkomst en afgelopen tweede paasdag ging iedereen aan de slag. "We begonnen met koffie en daarna kon het echte werk van start. We vervingen 80 gewone stoeptegels voor Living Pavement, zaaiden veldbloemen en sieruien. Ook legden we op 17 plekken geveltuinen aan en fabriceerden we trellis (rekken voor klimplanten) van bamboe."

Mensen snappen het wel

Naast dat de Lepelaarstraat en omliggende straten de steeds heftigere regenbuien nu beter kunnen verdragen, ziet de straat er ook mooier uit en is de sociale cohesie toegenomen. Eva: "Dat vind ik hele mooie bijkomstigheden. Verbazingwekkend hoe snel zo’n project gaat, als je het met z’n allen doet. De meeste mensen snappen heel goed dat een straat met alleen maar stenen niet echt bevorderlijk is voor de waterafvoer. Of voor de insecten die nergens meer terecht kunnen."

Betrek ook je buurvrouw van 96  

Het zou mooi zijn als bewoners van andere buurten ook aan de slag gaan met Living Pavement, vindt Eva. "Het is een makkelijke manier om de dooie hoekjes in je straat groener te maken." Of er ook nadelen aan zitten? "Het was wel even spannend of de gemeente toestemming zou geven. Je gaat toch met hun bestrating aan de haal. Gelukkig zagen ze de voordelen van dit concept. Wat wel hielp is dat mijn buurman hovenier is, dat wekte vertrouwen." Haar tip voor een succesvol waterproofproject met de straat: "Betrek zoveel mogelijk mensen. Ook je buurvrouw van 96. Dan wordt het vanzelf iets van de hele buurt."

Sinds kort rijden fietsers sneller en comfortabeler van Overvecht richting De Uithof. Op een aantal plekken op de route zijn de fietspaden breder gemaakt. Ook werden tussen station Overvecht en de Karel Doormanlaan verschillende straten omgebouwd tot fietsstraat. De grote herinrichting was een mooi moment om de Karel Doormanlaan naast fietsproof ook waterproof te maken. Sander Rijksen van de gemeente was projectleider van dit project in de Zeeheldenbuurt.

Wadi

Het project was eigenlijk alleen het maken van een fietsstraat. Maar zijn interesse was gewekt toen collega Michiel Rijsdijk hem vroeg of er mogelijkheden waren om de straat ook meteen waterbestendiger te maken. Michiel houdt zich bezig met de wateroverlastproblematiek in de stad. "De Karel Doormanlaan is een van de straten in de stad waar regelmatig sprake is van wateroverlast in de kelders", vertelt Sander. De fietsstraat is daarom zo aangelegd dat het regenwater naar de groenstrook ernaast stroomt. Dit gebeurt doordat de straat een beetje schuin afloopt. Het water komt terecht in een wadi, een soort droge sloot waarin het snel wordt opgenomen in de grond. De wadi is zo’n 400 meter lang en loopt langs bijna de hele lengte van de straat. Hoewel niet alles hiermee is opgelost – de problemen met de riolering in de flats zijn deels bouwkundig en door de bewoners zelf op te lossen – heeft regen nu wel degelijk meer ruimte. Sander: "En dat is zeker winst. Schoon hemelwater hoeft niet meer het riool in. We hoeven het dus niet te zuiveren. En er ontstaan geen plassen meer na zware buien."

Waterproof Zeeheldenbuurt

Ook in andere straten van de Zeeheldenbuurt hebben bewoners last van water in de kelders en souterrains. Om daar de overlast te verminderen, is het project Waterproof Zeeheldenbuurt gestart. Binnen dat project legt de gemeente in de straten in de Zeeheldenbuurt een hemelwaterriool aan, speciaal voor de afvoer van regenwater. Bij hevige neerslag kan het gemengd riool nu niet al het regenwater direct afvoeren. Regenwater blijft tijdelijk op straat of in de tuinen staan en loopt naar lager gelegen gebied. Zo stroomt het regenwater vanuit de tuin het souterrain in, bij veel woningen in de Zeeheldenbuurt het laagste punt. Of erger: het vieze rioolwater stroomt vanuit de wc de woning in. Met het hemelwaterriool van de gemeente kunnen de inwoners van de Zeeheldenbuurt ervoor kiezen om de regenpijp aan de achterkant van hun woning te laten aansluiten op dit riool. Zo voorkomen ze dat het water vanuit de tuin hun woning inloopt. Inwoners onderzoeken samen met de gemeente wat voor hen de beste maatregel is. Met als doel: droge voeten in huis!

Direct naast station Zuilen, in het Werkspoorkwartier, vind je het Hof van Cartesius. Een groene werkplek voor creatieve en duurzame ondernemers. Het bruisend middelpunt is de publieke binnentuin, ook een ontmoetingsplek voor mensen die er geen werkruimte hebben.

Charlotte Ernst is samen met haar zus Bianca en Simone Tenda initiatiefnemer van het Hof van Cartesius dat in januari 2018 de deuren opende. "Het idee ontstond omdat we behoefte hadden aan een werkplek in het groen. We wilden niet alleen binnen achter de computer zitten, maar juist een groene werkomgeving waar je makkelijk even naar buiten gaat", vertelt Charlotte. Zij is de creatief leider en stedenbouwkundig ontwerper van het Hof waar nu 30 ondernemers zijn gevestigd. Dankzij een geslaagde crowdfundingsactie en partnerschappen met onder andere de gemeente Utrecht en een belegger in vastgoed, werd het Hof van Cartesius gerealiseerd.

Overlast in Lombok

Dat regen er een grote rol speelt, heeft veel met Bianca’s persoonlijke ervaringen te maken. Of eigenlijk met die van haar schoonouders, die in Lombok wonen, Bianca: "Zij hebben al jaren last van riooloverstromingen. Vooral na een hevige regenbui. Hun straat staat dan snel onder water. Als je dat van dichtbij meemaakt, word je flink met je neus op de feiten gedrukt. Dan wil je iets doen om de stad waterbestendiger te maken." Een belangrijke waterproofmaatregel in het Hof van Cartesius is een wadi. Een beplante greppel waarin regenwater wordt opgeslagen dat vervolgens langzaam wordt afgevoerd naar de bodem. Als het niet regent, is het een plek waar je op het grasbankje fijn kunt zitten.

Regenwater van de daken wordt opgevangen in 4 tonnen van elk 80 liter. Wat niet in de tonnen terechtkomt, stroomt via open goten naar de wadi. Ook gebruiken ze zo min mogelijk verharding. Alleen het hoofdpad bestaat uit waterpasserende tegels. Verder ligt er alleen groen en grind.

Proef doorstaan

"In mei waren er veel extreme buien. Sinds we open zijn, was het de eerste keer dat het zo veel en hard regende in een korte tijd. De tonnen waren tot aan de rand vol. De wadi was daarentegen helemaal leeg. Het water was netjes afgevoerd. Zo mooi om te ervaren dat hij werkt!" Maar klaar zijn ze nog niet. De initiatiefnemers willen het regenwater dat ze opvangen gebruiken voor de vaatwasser en toiletten. En ze willen de daken vergroenen. Wat inwoners volgens Charlotte het beste kunnen doen om Utrecht waterproof te maken? "Minstens 4 tegels uit je tuin halen en groen erin! Als iedereen dat doet, komen we volgens mij een heel eind."